مرجع پاسخگویی به سوالات و شبهات اعتقادی

پرسش بالا لازم است در دو بخش بررسی شود: اعتبار سندی و محتوای دلالی.

الف) اعتبار سندی: اين روايت در اصل از وجود پيامبر اکرم صادر شده و احيانا درباره صدور و نيز معناي آن از ائمه ـ عليهم السلام ـ کساني سؤال کرده و جواب شنيده‌اند؛ از این رو روايت نام برده داراي سندهاي متعددي است و بررسي همه اسناد حديث در قالب يک مقاله نمي‌گنجد. به همین سبب تنها به بررسي اشخاصي که در سلسله سند اين روايت، مطابق نقل حماد بن عثمان از امام صادق ـ عليه السلام ـ قرار گرفته، اکتفا مي‌شود. مطابق سند روایت حماد، ابن وليد از محمد بن الحسن الصفار و او از عباس بن معروف و او از علي بن مهزيار اهوازي و او از حسن بن علي الوشا و او از محمد بن قاسم بن فضيل و او از حماد بن عثمان نقل شده که از امام صادق ـ عليه السلام ـ درباره معناي کلام پيامبر سؤال کرد. امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمود: «مقصود کلام رسول الله ـ صلي الله عليه و آله و سلم ـ آن عده از فرزندان حضرت زهرا است که از عذاب آتش الهي آزاداند و آنان حسن و حسين و زينب و ام کلثوم‌اند!» [1]

چنان که ملاحظه مي‌شود هفت نفر در سلسله سند اين حديث قرار گرفته که رجالیان ردباره اعتماد یا عدم اعتماد به آنان بحث کرده‌اند.

• حماد بن عثمان؛ اولين راوي سند است. شيخ طوسي در «فهرست» خود، او را ثقه و جليل القدر معرفی کرده و گفته است که حماد داراي کتابی است.[2]
• محمد بن قاسم؛ نجاشي، رجالی معروف، گفته است که محمد بن قاسم امامي‌مذهب و ثقه است.[3]
• حسن بن علي الوشّاء؛ نجاشي او را از برجستگان شيعه برشمرده و به عنوان «عين من اعيان الطائفه» قابل اعتماد دانسته است.[4]
• علي بن مهزيار؛ او از امام رضا ـ عليه السلام ـ روايت نقل کرده و از نزدیکان ويژه امام جواد و وکيل آن حضرت بوده و در وثاقت و اعتبارش از نظر رجالیان ترديدي نیست.[5]
• عباس بن معروف؛ رجالیان وی را تأیید کرده [6] و از این رو در وثاقتش تردیدی نيست.
• محمد بن حسن صفار؛ نجاشي به وثاقت، بلندی مرتبه و اندکی اشتباه او در نقل روایت تصریح کرده است.[7]
• محمد بن الحسن بن احمد بن الوليد؛ از او با عنوان «شيخ القميين»، «فقيه قمی ها»، «ثقه» و «عين من اعيان الطائفه»، یاد کرده و توثيقش کرده‌اند.[8]

بر اساس انچه گفته شد، روایت نام برده از لحاظ سند، معتبر و جزء روایات مستفیض به شمار می‌رود.

ب) دلالت محتوایی: معنای این روایت این است بر نسل حضرت زهرا، که همان نسل پيامبر اکرم است، اتش جهنم حرام است. حال سؤال اين است که آيا همه ذريه فاطمه تا قیامت مقصود است يا منظور روایت شمار خاصي از فرزندان او است؟

در پاسخ به اين پرسش گفتنی:

1. ۱. اينکه مقصود، همه ذريه حضرت زهرا باشد و آنان به صرف انتساب به آن حضرت اهل نجات باشند، با عقل، قرآن و سنت قطعی ناسازگار است؛ زیرا در چنین صورتی آموزه‌های قرآن و سنت برای آنان بی‌معنا و لغو خواهد بود و این امر با عمومیت خطابات قرآن و حکم عقل به لزوم عدالت خدا و مکلف‌بودن همه انسان‌ها سازگاری ندارد.

روايات فراواني در منابع روائي از معصومان ـ عليهم السلام ـ بر بطلان اين تفکر، که صرف ارتباط نسَبي با پیامبر، نجات‌بخش است، وارد شده است. بر همين اساس است که در رابطه با روايت مورد سؤال از معصومان ـ عليهم السلام ـ سؤال شده و آنان جواب منطقي و عقلاني داده‌ و مسأله اطاعت از خدا و معصومان ـ عليهم السلام ـ را امری ضروري و غيرقابل انکار دانسته‌اند.

• «زيد النار»[1]، برادر امام هشتم – علیه السلام - در مجلسي از مقامات خاندان پيامبر اکرم – صلی الله علیه و آله – دم مي‌زد و مغرورانه مي‌گفت «ما اهل بیت چنين و چنانیم». راوي مي‌گويد امام رضا به «زيد النار» فرمود: «اگر سخن تو درست باشد و فرزندان رسول خدا وضع استثنائي داشته باشند و خداوند بدکاران آن‌ها را عذاب نکند و برای عمل ناکرده به آن‌ها پاداش دهد، پس تو از پدرت موسي بن جعفر در نزد خدا گرامی‌تر هستی؛ زيرا وي خدا را بندگي کرد تا به درجات قرب نايل آمد و تو مي‌پنداري بي آنکه بندگي خدا کني مي‌تواني در درجه موسي بن جعفر قرار گيري! سوگند به خدا! هيچکس به مقام قرب نمي‌رسد مگر به اطاعت از خدا و تو گمان کرده‌اي که با معصيت خدا به مقام قرب او مي‌رسي! و اين گماني زشت است! زيد گفت: من برادر تو و فرزند پدر تو هستم! حضرت فرمود: آري! تا وقتي که معصيت نکني؛ زيرا حضرت نوح هم به خداوند عرضه داشت: «وَنَادَي نُوحٌ رَّبَّهُ فَقَالَ رَبِّ إِنَّ ابُنِي مِنْ أَهْلِي وَإِنَّ وَعْدَک الْحَقُّ وَأَنتَ أَحْکمُ الْحَاکمِينَ»: پروردگار من! پسرم از خانواده من و وعده تو حق است. [9] فقال الله عزوجل: «قَالَ يَا نُوحُ إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ أَهْلِک إِنَّهُ عَمَلٌ غَيْرُ صَالِحٍ...»: خداوند فرمود: او از خانواده تو نیست، او شخصیتی ناشایسته است ...! [10] امام رضا دادمه داد: خداي عزوجل پسر نوح را از اينکه از خاندان او باشد، به علت گناهش نفی کرده است.[11]

از اين روايت و استدلال امام رضا به آيات مربوط به پسر نوح، فهميده مي‌شود که صرف فرزندي و انتساب به پيامبر اکرم و فاطمه زهرا سودي ندارد و عمل صالح لازم استغ زيرا فرزند نوح حقيقتا فرزند او بود، ولي به علت اينکه ناصالح بود از درگاه خدا رانده و غرق شد. بنابراين آتش دوزخ تنها بر آن عده از سادات حرام است که اهل طاعت عبادت و بندگي باشند که در برخي روايات از امام حسن، امام حسين، زينب و ام کلثوم ـ عليهم السلام ـ  به عنوان مصداق کامل نام برده شده است.[12]

• طاووس يماني مي‌گويد علی بن الحسین را در تاریکی شب دیدم که سخت به مناجات و عبادت مشغول بود و بسیار ناله و گریه می‌کرد. عرض کردم ای فرزند پیامبر! این بي‌تابي و اه و ناله برای چیست؟ شما فرزند رسول خدا و فاطمه و علي و حسين ـ عليهم السلام ـ هستي! فرمود: «اي طاووس! سخن از نسَب را کنار بگذار که خدا بهشت را براي مطيعان و نيکوکاران قرارداده است؛ هرچند غلامي سياه چهره باشد و آتش را برای نافرمان و بدکار آفریده؛ هرچند آقا زاده‌اي از قريش باشد! مگر نشنيده‌اي سخن خدا را که فرموده است: «آنگاه که در صور دميده شود، نسب هایی در میان نخواهد ماند و از يک ديگر درباره تبارشان نمی‌پرسند!»[13] به خدا سوگند! فردا تو را سود نمي‌دهد؛ مگر عمل صالحي که امروز پيش مي‌فرستي![14]

2. ۱. سخن پیامبر که فرمود «فاطمه عفت و پاک دامني خويش را حفظ کرد و خداوند (به همين دليل) آتش را بر ذريه او حرام و آنان را از عذاب آتش مصون داشت!» این نیست که چون فاطمه خود را مراقبت کرده و پاک زیسته است، فرزندان او هرکس باشند و هرچه کنند، به سبب پاکی مادر از دوزخ مصون‌انند؛ بلکه به این معنا است که فاطمه به خاطر پاکی، نجابت، عفت و شایستگی رفتاری، بهترین مربی، معلم و الگو برای فرزندان خود بود و چنان فرزندانی به سبب تربیت فاطمی از دوزخ رها شده‌اند. سخن امام حسین – علیه السلام - را بیاد داریم که در برابر خواسته زشت و گستاخانه عبیدالله زیاد، که خواهان تسلیم شدن امام بود، فرمود: «خواری از ما دور است! خدا و پیامبر و دامان‌های پاک و پیراسته از زشتی (که در آن پرورش یافته‌ایم) آن را برای ما روا نمی‌دارد!»   

معرفي منابع جهت مطالعه بيش‌تر:

1ـ شهيد مطهري، مرتضي، مجموعه آثار، ج1، ص331.

2ـ فيروز آبادي، سيد مرتضي، فضايل الخمسه من الصحاح السته، اسلاميه، بي تا، ج3، ص165.

پاورقي‌ها:

[1]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران، اسلاميه، بي تا، ج43، ص231.

[2]. شيخ طوسي، محمد، الفهرست، موسسه نشر الفقاهة، چاپ اول، 1417ق، ص115.

[3]. نجاشي الکوفي، شيخ احمد بن علي، رجال نجاشي، جامعه مدرسين، چاپ پنجم، 1416ق، ص362.

[4]. تفرشي، السيد المصطفي، نقد الرجال، آل البيت، چاپ اول، 1418ق، ج5، ص351 و طرائف المقال، ج1، ص217.

[5]. رجال نجاشي، تحقيق، سیدموسی شبيري زنجاني، ص253، همان.

[6]. رجالي نجاشي، همان، ص281.

[7]. رجال نجاشي، همان، ص254.

[8]. التفرشي، السيد المصطفي، نقد الرجال، آل البيت، چاپ اول، 1418ق، ج4،ص 170.

[9]. هود/ 45.

[10]. هود/ 46.

[11]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران، اسلاميه، بي تا، ج43، ص232.

[12]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران، اسلاميه، بي تا، ج43، ص231.

[13]. مؤمنون / 101.

[14]. مجلسي، محمد باقر، بحارالأنوار، تهران، اسلاميه، بي تا، ج46، ص81 به بعد.